Хитой машиналарини Ўзбекистонга сотишда найранг ишлатмоқда – ОАВ

Хитой автосаноати йиллар давомида ҳукумат томонидан қўллаб-қувватланадиган “кулранг бозор” орқали автомобиль савдосини сунъий равишда ошириб келмоқда. Бу тизимда автомобиллар заводдан чиққаниданоқ “янги” ҳолатда рўйхатдан ўтказилади ва кейин хорижий давлатларга “ишлатилган” сифатида экспорт қилинади. Улар орасида эса Ўзбекистон ҳам бор. Бу ҳақда “Reuters” хабар берди.

Бу “ноль километрли” деб аталувчи машиналар ҳеч қачон ҳайдалмаган бўлса-да, Марказий Осиё (шунингдек, Ўзбекистон), Россия ва Яқин Шарқ каби бозорларга ишлатилган автомобиллар сифатида экспорт қилинмоқда. “Reuters” нашрининг ҳукумат ҳужжатлари ҳамда беш нафар автомобиль сотувчиси ва воситачиси билан ўтказган суҳбатларига кўра, бу амалиёт Хитой автомобиль ишлаб чиқарувчилари учун сунъий ўсишни кўрсатиш ва ички бозорда сотилиши қийин бўлган машиналардан қутулиш имконини бермоқда.

“Бу деярли тўрт йилдан бери давом этаётган нархлар урушининг оқибати. Бу компанияларни ҳар қандай йўл билан сотув қайд этишга мажбур қилмоқда”, дейди АҚШнинг Мичиган штатидаги Sino Auto Insights консалтинг компанияси асосчиси Ту Ле.

Ушбу амалиёт, айниқса, жорий йил май ойида Great Wall Motor компанияси раҳбари мамлакат ичкарисидаги “ноль километрли” ишлатилган машиналар савдосини танқид қилганидан сўнг кенг эътиборга тушган.

Жорий йилнинг 10 июнь куни “People’s Daily” газетаси ҳам бу амалиётни қоралаган. Хитой Коммунистик партияси қарашларини ифодалайдиган ушбу нашр “сохта ишлатилган машиналар” нархларни тушириб юбораётгани ва ички бозордаги нарх урушини кучайтираётганини айтиб, “қатъий тартибга солиш чораларини” кўришга чақирган.

Шунга қарамай, “Reuters” томонидан таҳлил қилинган давлат ОАВлари ва ҳукумат ҳужжатларига кўра, Хитойдаги минтақавий ҳукуматлар бундай “сохта ишлатилган” машиналарни экспорт қилишни фаол равишда рағбатлантирмоқда. Маҳаллий ҳукуматлар Пекин томонидан белгиланган иқтисодий ўсиш мақсадларига эришиш учун бу амалиётни муҳим восита сифатида қабул қилган.

Камида 20 та шундай минтақавий ҳукумат аниқланган ва уларга Гуандун ва Сичуан каби йирик экспорт марказлари ҳам киради. Улар расмий ҳужжатларда ноль километрли ишлатилган машиналар экспортини қўллаб-қувватлашини очиқ билдирган.

Ушбу қўллаб-қувватлаш шакллари махсус экспорт лицензияларини бериш, солиқ имтиёзларини тезлаштириш, экспорт инфратузилмасига инвестиция киритиш ҳамда ноль километрли ишлатилган машиналар экспортини тарғиб қилувчи тармоқ тадбирларини молиялаштириш ўз ичига олади.

Бу бозор қандай ишлайди: янги автомобиль ишлаб чиқариш линиясидан чиққач, экспортчи уни ишлаб чиқарувчидан ёки дилердан сотиб олади, Хитой давлат рақами билан рўйхатдан ўтказади ва дарҳол ишлатилган автомобиль сифатида хорижга юборади. Бу жараёнда ишлаб чиқарувчи автомобилни “сотилган” деб қайд этади ва даромадни ҳисобга олади.

“Марказлашган Хитой иқтисодий тизимидан ташқарида бу каби амалиётлар мантиқсиз кўриниши мумкин, аммо бу ерда савдо ва бандлик кўрсаткичларидаги тез ўсиш маҳаллий раҳбарлар учун мартаба кўтарилишига олиб келиши, мақсадларга эришилмаса эса лавозимдан тушишга сабаб бўлиши мумкин”, дейилади хабарда.

Хитой автосаноатидаги икки нафар раҳбарига кўра, маҳаллий ҳукуматлар бу фирмаларни ўз ҳудудларига жалб қилишга интилади, чунки бундай фирмалар ҳар бир машинани икки марта – сотиб олиш ва сотишда ҳужжатлаштиради, бу эса ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) статистикасини сунъий равишда тез ўсишини таъминлайди.