Олимлар Африкада Ернинг “юрак уришини” аниқлади

Буюк Британиянинг Саутгемптон университети олимлари Эфиопиянинг Афар минтақаси остида Ер қаъридан ритмик тарзда кўтарилаётган эриган мантия оқимларини аниқлади. Юрак уришига ўхшаган бу силкинишлар Африкани аста-секин ёриб, янги океан шаклланишига олиб келмоқда. Бу ҳақдаги тадқиқот “Nature Geoscience” журналида эълон қилинди.

Гап сайёрадаги ягона ўзига хос ҳудуд ҳақида бормоқда: бу ерда учта тектоник ёриқ – Эфиопия рифт зонаси, Қизил денгиз рифти ва Аден кўрфази рифти бир нуқтада кесишади. Олимлар айнан шу ерда кучли, асимметрик, юқорига йўналган иссиқ мантия оқими, яъни “плюм” жойлашганини аниқлади. Бу оқим нафақат мавжуд, балки ўзига хос кимёвий таркибли силкинишларни ҳам намоён қилмоқда.

“Биз Афар минтақаси остидаги мантия бир хил эмаслиги ва ҳаракатсиз эмаслигини аниқладик. У ритмик тебранади ва бу тебранишлар ўзида ноёб кимёвий изларни сақлаган эриган жинсларни ташийди. Улар штрих-кодлар каби рифтнинг турли нуқталарида такрорланади ва уларнинг таркиби Ер пўстининг қалинлиги ҳамда плиталар ажралиш тезлигига боғлиқ”, деди тадқиқот раҳбари доктор Эмма Уоттс.

Ҳудудда тўпланган 130 дан ортиқ вулқон жинслари намуналари, сейсмология маълумотлари ва компьютер моделлаштириш натижалари шуни кўрсатдики, тектоник плиталар қанча тез ажралса (масалан, Қизил денгиз атрофида), тебранишлар шунча мунтазам ва самаралироқ ўтади – гўё тор артериядан оқаётгандек.

Саутгемптон университети профессори Том Герноннинг айтишича, мантиянинг бу фаоллиги нима учун вулқонлар ва зилзилалар айнан айрим зоналарда кўпроқ рўй беришини тушунтиришга ёрдам беради.

“Ер қаъридан кўтарилаётган мантиянинг иссиқ оқимлари шунчаки юқорига чиқмайди, улар тектоник плиталар ҳаракатига жавоб беради, Ер пўсти юпқароқ жойларда вулқон фаоллигини жамлайди ва келажакдаги океанларнинг шаклланишига замин яратади”, дейди у.

Олимларнинг фикрича, миллионлаб йиллар ўтиб, ҳозирги ёриқ тўлақонли янги океанга – Атлантика, Ҳинд ва Жанубий океанлардан кейинги тўртинчи океанга айланади.